Ali Rıza Özbek

(D:3.4.1914 - Ö: 14.6.2011)

TMD 75. Yıl Kitapçığı için Özkan Değer tarafından derlenmiştir.

Biyografisi

Ali Rıza Özbek 3 Nisan 1914 tarihinde Muğla’da doğdu. Orta öğrenimine İzmir Erkek (Atatürk) Lisesinde başladı. Gazi Mustafa Kemal ile ilk kez bu okulda okurken karşılaştı. Burslu olarak gönderildiği İstanbul Kabataş Lisesini 1933 yılında birincilikle bitirdi. Yurtdışına gönderilecek öğrencileri seçmek için açılan sınava katıldı ve kazandı. 26 Ekim 1934’te Almanya'ya giderek Münih Üniversitesine yazıldı. 1934-35 kış, 1935 yaz, 1935-36 kış ve 1936 yaz dönemlerinde fizik ve matematik dersleri aldı. Fizik derslerini, Walter Gerlach’tan aldı. Gerlach, 1922 yılında, Bohr Atom Modeline göre elektronların kesikli yörüngeler izleyip izlemediğini anlamak üzere Otto Stern ile birlikte Stern-Gerlach deneyini gerçekleştiren fizikçidir. Matematik derslerini, maliyet/sigorta matematikçisi Friedrich Böhm’den ve diferensiyel denklemler konusunda çalışan Oskar Perron’dan aldı. Sentetik geometri dersinin hocası, 1943’te toplama kampında intihar edecek olan Yahudi asıllı matematikçi Friedrich Hartogs’dur. Analitik geometri dersini, fonksiyonların topolojik alanlardan reel sayılara genişleme teoremini ve grup temsilleri için transformasyonlar geliştiren, ilk defa grup isomorfizma problemini ortaya koyan Heinrich Tietze’den okudu. 1936’da Münih’ten ayrılıp Hamburg Üniversitesi’nde, 20.11.1936 – 28.8.1939 tarihleri arasında “Matematik–Doğa Bilimleri” programına devam etti.

Ali Rıza Özbek’in Hamburg Üniversitesinde ders gördüğü matematikçilerden birisi, diferansiyel ve integral geometri alanındaki çalışmalarıyla tanınan Avusturyalı matematikçi Wilhelm Blaschke’dir. Blaschke, Türk matematikçilerinin yakından tanıdıkları bir isimdir. Hamburg Üniversitesi’nden emekli olduktan sonra birçok kere İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesine misafir öğretim üyesi olarak gelmiş, 1954-55 yılları arasında Diferansiyel Geometri derslerini vermiştir. Özbek, Blaschke’nin 1955, 1956 ve 1957 yıllarında İTÜ’de verdiği 9 konferansı Türkçe’ye çevirir ve çevirileri Wilhelm Blaschke’nin Konferansları (İTÜ, 1965) başlığıyla yayımlandı. Ali Rıza Özbek’in Hamburg Üniversitesi’ndeki diğer matematik hocaları arasında, dönemin önde gelen cebircilerinden Ernst Witt; Blaschke’nin iş arkadaşı ve 1937’de Bol döngüsünü ortaya koyan Gerrit Bol ve fonksiyon teorisi, cebirsel geometri ve analitik sayılar teorisi konularında çalışan Hans Petersson vardır. Özbek, 1939 Ağustos’unun son günlerinde Hamburg’dan ayrıldıktan iki gün sonra Alman orduları Polonya’yı işgal etti ve İkinci Dünya Savaşı başladı. Bir süre sonra Alman işgalindeki Breslau’ya geçti ve oradaki Breslau Üniversitesi Riyaziye Bölümünden mezun oldu.

Doktora çalışmasını Breslau’daki “Silezya Friedrich Wilhelm” Üniversitesinin (günümüzde Wroclaw Üniversitesi) Tabii İlimler Fakültesinde yaptı. “Bir tam dörtgenin üç köşegen noktaları asla doğrudaş olamaz” şeklinde ifade edilen “Fano Akisyomu” üzerindeki tezi “Das Fano’sche Axiom” adı ile 1943 yılında yayımlandı. Tezini inceleyip raporlayan referentlerden hakemlerden birisi Georg Feigl’dır diğeri ise, Johann Randon’dır. Özbek, 1.1.1942 ile 30.7.1943 arasında Breslau Teknik Okulu (Technische Hochschule Breslau) Matematik Enstitüsü Yüksek Matematik Kürsüsündeki eğitime ve bilimsel çalışmalara yardımcı oldu.

Türkiye’ye dönen Özbek, 1 Kasım 1943 tarihinde Yüksek Mühendis Okulu (1944’ten sonra İTÜ) İnşaat Fakültesinin Yüksek Matematik Kürsüsünde asistan olarak göreve başladı. 1 Ocak - 31 Temmuz 1946 arasında aynı kürsüde başasistan olarak görev yaptı. Mayıs 1946’da “Fano Aksiyomu” başlıklı doktora tezi ile doçentliğe başvurdu. 1 Ağustos - 11 Ekim 1946 arasında doçenti olarak görev yaptı. 12 Kasım 1946 tarihinde, 1944’te kurulmuş olan Makine Fakültesi Yüksek Matematik Kürsüsüne doçent olarak geçti. 1948 yılında kurulan Türk Matematik Derneği’nin kurucu üyeleri arasında yer aldı.

Özbek, 31.3.1955 ile 4.8.1956 arasında İTÜ Teknik Okulu Makine Şubesi Matematik öğretmenliğini ikinci görev olarak üstlendi. Eylül 1956’da bir yıl süreyle Almanya’ya görevli gittiğinden bu görevi üzerinden alındı. Özbek, İTÜ Senatosunun 27 Haziran 1963 tarihli toplantısında Makine Fakültesi Yüksek Matematik Kürsüsü kadrolu profesörlüğüne yükseltildi.

1971 yılında, İTÜ içinde Temel Bilimler Fakültesi kuruldu. Tevfik Okyay Kabakçıoğlu’nun vefatı üzerine İTÜ senatosu üyeliğine seçildi ve bu görevini 1982’ye kadar sürdürdü. Temel Bilimler Fakültesinin iki görevi vardır: Birincisi, daha önce inşaat, makine ve diğer fakültelerde verilmekte olan yüksek matematik derslerini servis dersi olarak İTÜ öğrencilerine vermekti. Diğer görevi ise, yeni açılacak Matematik Mühendisliği programını yürütmekti. Temel Bilimler Fakültesi içinde, matematiğin değişik dallarında (cebir, uygulamalı matematik, geometri, tasarı geometri, fonksiyonel analiz) kürsüler açıldı. Özbek, 8 Temmuz 1973’te, Temel Bilimler Fakültesi Analiz ve Geometriye Uygulaması Kürsüsü profesörlüğüne atandı. Böylelikle, Matematik Mühendisliği Programında ders vermeye başladı. 1982’de Temel Bilimler Fakültesi, Fen-Edebiyat Fakültesi’ne dönüştürülünce, Özbek de kadrosuyla birlikte 1 Mart 1982’ye yeni fakülteye geçti. Aralıksız olarak 42 yıl hizmet verdiği İTÜ’den kendi isteği ile 3 Şubat 1983’te emekli oldu.

2001 yılına kadar İstanbul’da yaşayan Özbek, 2001 yılında Muğla’ya taşındı. 300 yıllık aile evini yenileyerek Muğla Belediyesine “Özbekler Evi Müzesi” olarak bağışladı. Prof. Dr. Ali Rıza Özbek, tedavi gördüğü Muğla Devlet Hastanesinde 14 Haziran 2011 tarihinde 98 yaşındayken hayatını kaybetti. Evli ve iki kız babası olan Prof. Dr. Özbek'in cenazesi, Merkez Kurşunlu Camisi'nde kılınan cenaze namazının ardından şehir eski mezarlığındaki aile kabristanlığında toprağa verildi.

Makaleleri

[1] Özbek, A. Riza, Über Flächen mit einer Schar sphärischer Krümmungslinien, auf denen die Summe der Hauptkrümmungsradien oder die mittlere Krümmung konstant ist. (German) İstanbul Tek. Üniv. Bül. 13, 1960, 83–99.

[2] Özbek, A. Riza, Über zwei Minimalflächenklassen. (German) İstanbul Tek. Üniv. Bül. 13, 1960, 19–43.

[3] Özbek, A. Riza, Über Wiengarten'sche Isothermflächen auf denen die Kurven festen Krümmungsmasses eine zueinander geodätisch parallele Kurvenschar bilden. (German) İstanbul Tek. Üniv. Bül. 14, 1961, 31–44.

Çevirileri

[1] Matematikçi, fizikçi ve mühendisler için yüksek matematik /Rothe, Rodolf Ernst; Özbek, A. R., (İstanbul : Berksoy Matbaası) 1961.

[2] Tesadüfi hareketler :(matematik sohbetleri, III) /Dynkin, E. B. Uspenski, W. A.; Özbek, A. R., Türk Matematik Derneği, (Kutulmuş Matbaası) 1962.

[3] Çok renk problemleri :matematik sohbetleri /Dynkin, E. B. Uspenski, W. A.; Özbek, A. R., Türkiye Matematik Derneği, (Şirketi Mürettibiye Basımevi) 1963.

[4] İndirgemeli diziler /Markuschewitch, A. I.; Özbek, A. R.,Türk Matematik Derneği, 1963 (İstanbul : İstanbul Matbaası), 1963.

[5] Robert Sauer'in konferansları, 1 /Sauer, Robert; Özbek, A. R.,İ.T.Ü, 1965.

[6] Wilhelm Blaschke'nin konferansları /Blaschke, Wilhelm; Özbek, A. R., İ.T.Ü, 1965

Kaynakça

1. Feza Günergun ve Aslı Tolun tarafından yürütülmekte olan "Cumhuriyet Türkiye’sini Bilimle Kurmak: Devlet Bursuyla Yurtdışında Öğrenim Gören Genç Beyinler (1925-1950)" başlıklı proje çerçevesinde yazılmış, ancak henüz yayınlanmamış biyografiler.
2. https://kasif.mkutup.gov.tr
3. MathSciNet